Girit Türkleri, Girit adasının Osmanlı Devleti yönetiminde kaldığı 1645-1908 döneminde meydana gelen Türk göçlerinden, ada halkı içinde ihtida (İslamiyet’i kabul) sürecinden ve çeşitli Osmanlı tebası toplumlar arasındaki kaynaşmalardan oluşmuş ve bu şekilde özgün bir kültür oluşturmuş bir Türk toplumudur. Osmanlı öncesi ada halkından İslamiyet'e geçenlerin çoğu 19. yüzyıl başında Yunan milliyetçiliği akımlarının etkisinde kalarak Hıristiyanlığa geri dönmüş (irtidad), Girit Türkleri toplumunun dışına çıkmışlardır. ^[1]

1923 yazında Girit'ten Anadolu'ya göçmen taşıyan Giresun gemisi

Bu toplumun 19. yüzyıl sonlarında başlayan ve Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile tamamlanan Anadolu'ya (veya komşu coğrafyalara) geri göç hareketinin günümüze uzanan bireyleri Girit Türkleridir. Türk Giritliler veya kısaca Giritliler de denilir.

Göç hareketi üç dalga halinde cereyan etmiştir. İlk dalga 19. yüzyıl sonlarında, adada Osmanlı hakimiyetinin zayıflamasıyla Anadolu'ya dönmeyi tercih edenler ve özellikle de adanın doğu kısmında 1897'de cereyan eden "toplu katliamlar"dan (terim olayların görgü şahidi olan İngiliz gazeteci-yazar Henry Noel Brailsford'a ait; "wholescale massacre" ^[2] ) kaçabilenlerdir ^[3]. İkinci dalga, yapısında adanın Türk-Müslüman azınlığı için temel haklar barındıran Girit Cumhuriyeti'nin (1896-1908) Osmanlı Devleti'nde II. Meşrutiyet'in ilanını takip eden dönemdeki otorite boşluğunu fırsat bilerek bir oldubitti ile Yunanistan'a bağlanması ile ayrılmak durumunda kalanlardır. Üçüncü ve son dalga ise, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile dönmüştür.

Makedonya Türkleri.Eski Yugoslavya toprağı olan Makedonya Cumhuriyeti'nde yaşayan Türklerdir.Çoğu buraya Osmanlı Devleti zamanında yerleşmiştir.

Bulundukları başlıca şehirler [

Gostivar, Üsküp, Debre, Manastır, Kalkandelen, Ohri, Resne, Valandova dir. Bölgedeki Türk toplulukları bulundukları ülkenin idari yapısına uymaktadırlar.

Tarihçe [

MS IV. yüzyılda Türk boylarından Hun, Avar, Bulgar, Oğuz, Peçenek ve Kuman ların bölgeye gelmesi ile başlayan Türk yerleşimi, Osmanlı İmparatorluğu'nun bölgeyi fethetmesi (1389) ile Türkleşmeye başlamıştır.

Siyasi Yapı [

Makedonya'da bugün "Türk Demokratik Partisi", "Türk Hareket Partisi" ve "Türk Milli Birlik Hareketi" kurulmuş ve bölgede yaşayan Türkleri temsil etmektedirler. Makedonya'da Türkçe gazete, dergi yayınlanmakta, aynı zamanda Türkçe tiyatro ile radyo ve televizyon yayınları da yapılmaktadır. Filoloji Fakültesi dahilinde de bir yüksek eğitim kurumu olarak Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü de çalışmaktadır.

Eğitim [

Makedonya’nın bağımsızlığından sonra Türklerin karşılaştıkları sorunlardan biri de anadilde eğitimdir. Makedonya Cumhuriyeti anayasasına (madde 44.) göre; Makedonya vatandaşlarının ana dilleriyle ilköğrenim (lise öğrenimi dâhil) görme hakları vardır. Anayasa ile teminat altına alınmış olmasına rağmen, Türklerin anadille eğitim hakkına bütün Makedonya’da ulaşmış oldukları söylenemez. Doğu Makedonya’da Jupa, Koliçani, Debre köylerinde Türkçe eğitimde yaşanan sorunlar bunun en somut örnekleridir. 1990’lı yıllara gelindiğinde Türkçe eğitim-öğretimin verilmesi yönünde bazı olumsuz gelişmelerin devam ettiği dikkat çekmektedir. Radoviş, Debre (Jupa), Kırçova’da Türkçe öğretim veren okulların kapatılması gibi gelişmeler yaşanmıştır. 1993’te yönetim halkın (Torbeşlerin ) Türk olmadıklarını gerekçe göstererek Türkçe eğitime izin verilmemiştir.

Eğitim sorunun Doğu Makedonya’da daha fazla olduğunu bilinmeketedir. Genelde Türkçe Öğretim 1’den 4’e kadardır. Bu yörenin 78 yerleşim yerinde yaşayan Türk öğrenciler, 5’ten 8’e kadar Makedonca okumak zorunda oldukları bilinmektedir. Örneğin Radoviş’e bağlı Ali Koç ve Kocaali köylerinde , Pirlepe’ye bağlı Kanatlar Köyünde, Radoviş’e bağlı Kılavuz Köyünde, Valandova’ya bağlı Çalıklı’da, Karbintsi belediyesine bağlı Radanya,Hocalı, Pırnalı,Kutsa ve Ustrumca’da Türkçe öğretim verilmektedir. Ancak 1-4. sınıfa kadar eğitimin verildiği bu okulların bazılarının karma sınıflar olduğunu da belirtmek gerekir.

Makedonya'da ilkokulda çağında okuyan yaklaşık 12 bin Türk çocuğu bulunduğu bilinmektedir. Bunlardan Anayasanın garanti ettiği ilkokul hakkını yalnız 5–6 bin çocuk kullanabilmektedir.

Diğerler Türk çocukları ise (yaklaşık 5–6 bin) anadilde eğitim alamadığı için başka dillerde eğitim görmek mecburiyetinde bırakılmıştır. Bu veriler Makedonya’daki Türkler’in nasıl bir asimilasyon proğramına tabi tututulduğunun açıkça bir göstergesidir.

Büyük bir kısmı anadilde eğitimi alamayan Makedonya Türkleri, yüksek eğitimde de aynı sorunları yaşamaktadır. 1963–64 öğretim yılında Üsküp Pedagoji Akademisi’nde, 1976–77 öğretim yılında Üsküp Filoloji Fakültesi’nde Türk Dili Edebiyatı bölümleri açımıştır. Bazı dersler Makedonca olmakla birlikte, Türkçe yüksek öğrenim sadece Üsküp’ün Pedagoji Akademisi ile Filoloji Fakültesi’nde bulunan Türk Dili bölümlerinde yapılmaktadır. Matematik-Fizik, Kimya, Bioloji ve Tarih-Coğrafya dersleri için öğretmen yetiştirilen Pedagoji Fakültesinde, söz konusu dersler Türkçe verilmekteydi. Ancak ihtiyaç olduğu halde Türkçe eğitime, siyasi gelişmelerinde etkisiyle 1987’de son verildi.

Türkler için Makedonya’daki Üniversitelere kayıt olabilme oranı % 07 veya 1,3’tür.1994 ten itibaren BÖP (Türkiye Cumhuriyetinin kardeş Türk Cumhuriyetleri, Muhtariyet ve akraba topluluklarına yönelik başlattığı Büyük Öğrenci Projesi) sayesinde, Makedonya’dan birçok Türk genci yüksek eğitimini Türkiyede devam ettmesine vesile olmuştur. Özellikle Türkiye’de eğitimini devam eden Makedonya Türklerinin, büyük bir çoğunluğu ülkeye geri dönüş yapmayarak, Türkiye’de kalma tercihinde bulunmaları, Makedonya Türkleri’nin geleceği açısından kuşku ve endişe verici bir gelişme olarak kabul edilmektedir.

Oniki Ada Türkleri, Trablusgarp Savaşı'ndaki İtalyan işgali sonrasında bu ülkenin yönetimine geçen Oniki Ada'nın 1947'de Yunanistan'a bırakılmasıyla da Yunanistan vatandaşı haline gelmiş, günümüzde bu adalarda yaklaşık 5000 kişilik bir nüfusa sahip Türk toplumu için ve bu toplum ile doğrudan bağları mevcut Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının memleketlerini ve/veya kökenlerini ifade etmek için kullanılan tanımdır. Sözkonusu Türk toplumu özellikle Rodos ve İstanköy'de yoğunlaşmış bulunduğundan Rodos Türkleri veya İstanköy Türkleri tanımları da kullanılır. Ayrıca, Adalılar deyimi, veya içlerinden bazıları evvelce Girit'ten bu adalara göçmüş olduğundan ve/veya kültür benzerlikleri nedeniyle, kısmen doğru olacak şekilde, Giritliler deyimi de kullanılıyor olabilir.