Ermenistan (Ermenice: Հայաստան, Hayastan), Batı Asya'da bir ülke.
Bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti (Ermenice: Հայաստանի Հանրապետություն , Hayastani Hanrapetut‘yun), tarihi devirlerde Ermenistan olarak adlandırılan bölgenin küçük bir kesimini kapsar. Daha önce Sovyetler Birliği'ne ait bir cumhuriyet iken 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir. Batısında Türkiye, kuzeyinde Gürcistan, doğusunda Azerbaycan ve güneyinde İran bulunur. Denize kıyısı yoktur. 2006 itibariyle nüfus 2.975.000'dir. Başkenti ve en büyük şehri Erivan'dır.
Ermenistan Adının Tarihi
Bir coğrafi tanım olarak Arminiya veya Armaniya adına en erken Eski Fars (Pers) imparatoru I. Darius'un yak. MÖ 510 tarihli Bisutun Anıtı'nda rastlanır. MÖ 399 yılında bölgeyi gezerek ayrıntılı tasvirler yapan Yunanlı tarihçi Ksenofon'un eserinde ülke adı Armenia olarak geçer.
Strabon Coğrafya'sında (MS 1. yüzyıl) ve Roma İmparatorluğu'nun idari bölünümünde Armenia sınırları şöyle tanımlanır: Batıda Fırat nehri, güneyde Güneydoğu Toros sıradağları, güneydoğuda Hakkâri dağları ve Urmiye Gölü, kuzeydoğuda Sevan Gölü ve Karabağ, kuzeyde Çıldır Gölü ve Doğu Karadeniz Dağları. Ortaçağ Arap kaynaklarında aynı bölgenin adı Armaniyya veya Ermeniyye (Ar: أرمنية) olarak geçer. Eski Türkçe metinlerde Ermeniyye adına 15. yüzyıla kadar rastlanır.
Yüzyıllarca sadece tarihi bir isim olarak hatırlanan "Armenia/Ermenistan" adı, 19. yüzyılın milliyetçi politikaları döneminde tekrar güncel anlam kazanmıştır.
Modern Ermenistan'ın Doğuşu
Tarihi Ermenistan'ın bir kısmı olan bugünkü Ermenistan İran'ın Revan (Erivan) vilayetinden ibarettir. 1827'de Paskeviç yönetimindeki Rus ordusu tarafından fethedilmiş ve 1828'de Türkmençayı Antlaşması ile resmen Rus egemenliğine girmiştir. Aynı yıl reorganize edilen idari birime Armyanskii Oblast (Ermeni Vilayeti) adı verilmiştir. Vilayetin o tarihte %18 dolayında olan Ermeni nüfusu, Rus yönetimi tarafından davet edilen İran Ermenilerinin göçü sonucunda 20. yüzyıl başında %48 düzeyini bulmuştur. Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğundan mülteci olarak gelen Ermenilerle birlikte bu sayı %70'lere ulaşmıştır.
1917 Devrimi'nden sonra Rus Devletinin çöküşü üzerine kurulan Transkafkasya Federasyonu 28 Mayıs 1918'de dağılmış ve Erivan'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ilan edilmiştir. İkibuçuk yıl süren bağımsızlığı sırasında ekonomik, askeri ve siyasi krizlerle sarsılan cumhuriyet 1920 Kasım ayında Türk ve Sovyet ordularının eş zamanlı işgaline uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiş ve 2 Aralık 1920'de Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti adıyla Sovyetler Birliği'ne katılmıştır.
Ermenistan Cumhuriyeti
Sovyetler Birliği'nin son döneminde 1988 yılında Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında, Dağlık Karabağ (Nagornıy Karabağ) bölgesi üzerinde anlaşmazlık çıktı. Azerbaycan'a ait fakat nüfus çoğunluğu Ermenilerden oluşan bir özerk bölge olan Dağlık Karabağ'da Ermeniler ayaklanarak ayrı bir cumhuriyet ilan ettiler. Ermenistan ile Azerbaycan savaşın eşiğine gelirken, her iki cumhuriyette Azeri ve Ermeni azınlıklar şiddet olaylarına maruz kaldı. Çatışmalar sürerken Mayıs 1990'da Yeni Ermenistan Ordusu kurularak Sovyet ordusundan fiilen bağımsız bir yapıya kavuşturuldu.
Sovyetler Birliğinin dağılması üzerine Ermenistan 23 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti. Şiddetlenen Ermeni-Azeri savaşında Ermenistan, D. Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laçin Koridoru'nu da işgal ederek D. Karabağ'ı fiilen kendisine ilhak etti. Azerbaycan'ın Ermenistan'a uyguladığı ekonomik ambargo, ülkede büyük sıkıntılara yol açtı. 1993'te Türkiye de Ermenistan'a karşı ambargoya katıldı. D. Karabağ savaşı 1994'te Rusya'nın empoze ettiği ateşkesle sona erdi.
Halen Ermenistan uluslararası topluluk tarafından Azerbaycan'a ait sayılan toprakların %14'ünü (D. Karabağ ve Laçin Koridoru dahil) işgal altında bulundurmaktadır. Türkiye bu durumu gerekçe göstererek Ermenistan Cumhuriyeti ile diplomatik ilişki kurmaktan kaçınmış ve bu ülke ile sınırlarını trafiğe kapatmıştır.
Ermenistan siyasetinde D. Karabağ kökenli siyasi örgüt ve kişilerin egemenliğine dikkat çeken bazı gözlemciler, Ermenistan'ın D. Karabağ'ı değil, aksine D. Karabağ'ın Ermenistan'ı ilhak ettiğini ileri sürmüşlerdir.
İdari Bölgeler
Ermenistan 11 bölgeye ayrılmıştır:
- Aragatsotn (Արագածոտնի մարզ)
- Ararat İdari Bölgesi(Արարատի մարզ)
- Armavir İdari Bölgesi(Արմավիրի մարզ)
- Geğarkunik İdari Bölgesi(Գեղարքունիքի մարզ)
- Kotayk İdari Bölgesi(Կոտայքի մարզ)
- Lorri İdari Bölgesi(Լոռու մարզ)
- Şirak İdari Bölgesi(Շիրակի մարզ)
- Syunik İdari Bölgesi(Սյունիքի մարզ)
- Tavuş İdari Bölgesi(Տավուշի մարզ)
- Vayots Dzor İdari Bölgesi(Վայոց Ձորի մարզ)
- Erivan (Երևան)
Güncel Ermenistan Politikası
Sovyet Rusya döneminde başlayan Dağlık Karabağ sorunu Ermeni halkında anti-emperyalist uyanışa neden oldu ve Petrosyan liderliğinde bağımsızlık kazanıldı. 1999'da Petrosyan'ın yerine Koçaryan geldi. Koçaryan muhalefete tahammülü olmayan bir liderdir. Ekonominin çok kötü durumda olması nedeniyle hükümet ekonomik bilgileri halka duyurmmamaktadır. Bölgede Rus etkisi yüksektir. Ermenistan sınırları (güçsüzlük nedeniyle) Rus askerleri tarafından korunmaktadır. Ayrıca Ermenistan hükümeti Irak'a sembolik olarak 10 asker göndermiş ve bu şekilde Rusya ve Amerika ile olan ilişkilerini dengelemeye çalışmıştır.
Türkiye'nin Ermenistan ile olan sınırı hâlâ kapalıdır ve iki ülke arasındaki tarihsel sorunlar nihayete ermeden de açılacak gibi gözükmemektedir.
Yerevan
