SENED-İ İTTİFAK

II. Mahmut ile Ayanlar arasında imzalanan Sened-i İttifakla birlikte Kabakçı Mustafa İsyanı sonrasında bozulan devlet otoritesi yeniden sağlanmıştır. İmzalanan sözleşme ile birlikte Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa  Sadrazamlığa getirilmiştir. Osmanlı Devletinde XVII. yy’dan itibaren dirlik sisteminin yerini iltizamın alması ayanların ortaya çıkmasında ve güçlenmesinde etkili olmuştur. 1695 yılından sonra iltizamın en ağır biçimi olan malikane sistemine geçilmiş ve bu tarihten itibaren taşranın yönetimi ile görevlendirilen yöneticiler bölgelerine gitmeyerek kendi yerlerine ayanları tayin etmişlerdir. Ayrıca XVII. yy’da çıkan Celali İsyanları, dirlik sahiplerinin yerini ayanların almasını kolaylaştırmıştır.

Devlet otoritesinin zayıflaması üzerine yerel halk tarafından seçilen ayanlara padişah tarafından berat verilerek işbirliği yoluna gidilmiştir. Böylece ayanlar bulunduğu bölgede meşru hale getirilmiştir.

Bu dönemde padişah II. Mahmut ayanları merkezi otoriteye bağlayarak, yapmak istediği ıslahat hareketlerine zemin hazırlamıştır. Bu düşünce doğrultusunda ayanlarla Sened-i İttifak’ı imzalamıştır.

İmzalanan bu anlaşmaya göre:

• Ayanlar bulundukları bölgede padişah otoritesinin temsilcisi olacak ve onun emirlerini yerine getirecekti.

Böylece ayanlar merkezi otoriteye bağlanmıştır. İlk kez bir Osmanlı padişahı kendi yetkilerini kendi iradesi ile sınırlandırarak Osmanlı Devletindeki ilk demokratikleşme hareketlerini başlatmıştır.

• Sadrazamın emirlerine uyulacak ancak makamını kötüye kullanırsa karşı konulacaktır.
• Ayanlar devletin eyaletlerden asker ve vergi toplamasına yardım edecekti.
• Padişah aşırı vergi koymayacak ve vergiler eşit ve adaletli bir biçimde toplanacaktı.
• Devlet merkezinde padişaha karşı bir isyan çıkarsa ayanlar düzenin sağlanması amacıyla padişaha yardımcı olacaktı.

Önemi

Bu belgeyle devlet ayanların varlığını resmen tanımış ve ayanlara söz geçiremeyecek kadar zayıf olduğunu göstermiştir.

Osmanlı hükümdarının mutlak yetkileri ilk kez saray dışında bir güce karşı kısıtlanmıştır.

Anayasal monarşinin oluşturulması aşamasındaki ilk adım olarak kabul edilen Sened-i İttifak Alemdar Mustafa Paşanın ölümü üzerine yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak bu tarihten itibaren ise devlet otoritesi üzerinde ulema sınıfı etkili olmaya başlamıştır.