|
|
İran (Farsça: ایران), resmi adı İran İslam Cumhuriyeti (Farsça:جمهوری اسلامی ایران) Güneybatı Asya'da ülke. Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Pakistan, Afganistan ve Türkmenistan ile kara sınırına sahiptir. Başkenti Tahran'dır. 
Coğrafya ve İklimi [İran yüzölçümü açısından dünyanın 18. büyük ülkesidir. İran'daki iki büyük çölden Kebir Çölü (Deşt-i Kebir) kuzeyde, Lut Çölü (Deşt-i Lut) güneydedir. Ülkenin güney sahilleri Basra Körfezi, Umman Körfezi ve Umman Denizi'ne açılmaktadır.
Toplum Yapısı
İran çoketnikli, çokkültürlü bir ülkedir: ' İran nüfusunun %51'ini Turkler, %24'ünü farslar ve %2'sini Türkmenler olmak üzere toplam %53'ya varan bir kısmını Türkler, %8'ini Gilaki-Mazenderaniler, %7'sini Kürtler, %3'ini Araplar, %2'sini Beluciler, %2'sini Lurlar ve %1'ini de Ermeniler ve diğer etnik gruplar oluşturur.[1] İran nüfusunun dini yapısının %89'unu Şii Müslümanlar, %9'unu Sünni Müslümanlar, kalan %2'sini ise diğer dinlere mensup insanlar oluşturmaktadır. Ülkenin resmi mezhebi olan Şiilik ve 12 İmam (İsna Aşeriye) inancı, ülkenin özellikle orta ve kuzey kısımlarında güçlüdür. Sünnilik inancıysa ağırlıklı olarak ülkenin orta-batısındaki Kürtler ile Pakistan sınırındaki Belucilerde ve Horasan eyaletinde yerleşik Türkmen aşiretlerde yaygındır. İran'da diğer önemli dini azınlıklar arasında özellikle Ortodoks Ermeniler (İsfahan), Zerdüştler (Yezd) ve Bahailer öne çıkmaktadır. Ülkede az miktarda Hindu, Keldani ve Sübbi (Mandaizm) inancına bağlı topluluklar bulunmaktadır. İran'da dini azınlıkların inanç özgürlüğü güvence altına alınmış olup, azınlık temsilcilerine (Ortodoks Hıristiyanlık, Musevilik ve Zerdüştlük) Meclis'te koltuk ayrılmıştır. İran hükümeti tarafından "sapkın bir inanç" olarak nitelendirilen Bahailik ise yasak olup, kimi zaman sert kovuşturmalara uğramaktadır.
Tarih
İslam Devrimi ve sonrası [1979'da Ayetullah Humeyni liderliğindeki İslam devriminden sonra yapılan halkoylamasında yeni rejim %97 evet oyu aldı. Genel af çıkarıldı, belirli bir süre, düzenleme için müzik ve gazete yasağı konuldu. Beni Sadr cumhurbaşkanı oldu. 1980'de şah öldü. Irak savaşı çıktı, Halkın Mücahitleri grubu muhalefeti örgütledi. Terörle yeni kurulan devleti yıkmayı amaçlıyordu. 1981'de başbakan Beheşti ve diğer 72 meclis üyesi suikastte öldürüldü. Çok kayıplar verildi. Sonunda İslam Devrimi Muhafızları ülkeyi kontrolleri altına aldılar. Cumhurbaşkanı Seyyid Ali Hamaney seçildi. 1982'de Halkın Mücahitleri dağıtıldı, muhaliflerden Şeriatmedari göz hapsine alındı. 1983'de hakimlerin hepsi azledildi. Fransız diplomatlar sınırdışı edildi. 140.000 yahudi ülkeyi terketti ve İsrail'e kaçtı. 100.000 Ermeni Ermenistan'a göç etti. Rafsancani meclis başkanı seçildi. TUDEHliler tutuklandı. Batı Almanya dışişleri bakanı Genscher İran'ı ziyaret etti. Başbakan Musavi Nikaragua'ya gitti. Suudi Arabistan dışişleri bakanı İran'ı ziyaret etti. Rafsancani Çin ve Japonya'ya gtti. 1986'da Şeriatmedari öldü. Fransa, Halkın Mücahitlerini sınırdışı etti. 1987'de İran, Türkiye'deki türban yasağını protesto etti. Rafsancani, Türkiye'de İslam devrimi olacak dedi. İran, Hamburg ve Frankfurt konsolosluklarını kapattı. ABD, İran'ın 450 milyon dolarını serbest bıraktı. İngiltere 5 İran diplomatını sınırdışı edince, İran misilleme yaptı. Mehdi Haşimi idam edildi. ABD İran'dan ithalatı durdurdu. 1988'de Turgut Özal İran'ı ziyaret etti. BM'in İran-Irak Savaşı sonu kararı kabul edildi. SSCB ve İngiltere ile ilişkiler düzeldi. Ayetullah Humeyni, Hazreti Ayşe'ye ve Sahabilere küfreden Selman Rüşdi'nin kellesine 2.6 milyon dolar ödül koydu. Dünyada hiçkimsenin İslam'a ve Müslümanlara hakaret etmesine izin vermeyeceğini açıkladı. Başbakan Musavi Türkiye'ye geldi. Ayetullah Humeyni 5 Haziran 1988'de öldü. Halefi, Ayetullah Ali Hamaney oldu. Depremde 35 bin kişi öldü. ABD'nin birinci Körfez Harekatı'nı İran cihad çağrısıyla karşı çıktı. Hafız Esad İran'a gitti. İran, Saddam Hüseyin'i kafirler listesinden çıkardı. 1991'de Körfez Savaşı'nda Irak uçakları İran'a sığındı. Rafsancani Türkiye'ye geldi. Amerika ve Almanya'da İrangate skandalı çıktı. Almanya, İran'ın nükleer silah üreteceğini açıkladı. 1992'de Rusya, Çin, Kuzey Kore İran'a silah sattılar. Turgut Özal, İran'a gitti. Demirel, İran'ı ziyaret etti. 1993'de İran, Bosna Hersek'e silah sattı, Almanya'dan silah aldı. Cezayir, İran'la ilişkisini kesti. İran, Irak'taki muhalif kamplarını bombaladı. Türkiye-İran ortak PKK harekatı yapıldı. İran, Türk TIR'larını engelledi. 1994'te uydu antenleri kaldırıldı, muhaliflere baskı uygulandı. Demirel ikinci kez İran'a gitti. ABD, İran'ı terör destekçiliğiyle suçladı. 1995'te Humeyni'nin oğlu öldü. TBMM, Türkiye'deki Hizbullah'ın İran'dan destek aldığını söyledi. İran, Lübnan'daki Hizbullah ile ilgili olduğunu açıkladı ama Türkiye'deki ile alakasızdılar. 1996'da internete sansür başladı. Kadınlara bisiklet yasağı, dans cezası, Batılı kelime kullanma yasakları getirildi. Rafsancani Türkiye'ye geldi, doğalgaz anlaşması yapıldı. 1997'de Refah Partisi'nin bir kültür etkinliğine katılan İran büyükelçisi Bagheri sınırdışı edildi. Türkiye, İran'dan diplomatını geri çağırdı. Cumhurbaşkanı Hatemi oldu. 1998'de İran'ın PKK'yı desteklediğine dair olaylar ortaya çıktı. İran, Şahab-3 füzesi denedi. Dışişleri bakanı İsmail Cem İran'ı ziyaret etti. 1999'da Hikmet Çetin İran'a gitti. İran'da kadınlar muta nikahına isyan etti. Merve Kavakçı lehine İran'da gösteri yapıldı. ABD, İran'ı şer ülkeler listesinde gösterdi, nükleer üretimi durdurmasını istedi. İran denetime karşı çıktı. 2000'lerin başında katı yönetimi güçlendiren İran, kadınlara ve gençlere karşı sert tutumuyla dünya devletlerinden tepki topladı. Son zamanlarda rap tarzı müzik, erotik içerikli mms gönderimi, nargile içeceği, batı tarzı giyim, batı tarzı saç stili, elektronik gitar, karşı cins ile dans yasaklanmıştır. Örtünmeyen kadınlar sürgün, kağıt oyunu oynayan gençler kırbaç cezasına çarptırılmaktadır.
İran'ın İlleri [
İran'ın 30 ili vardır. İran'ın adaları sağdaki resimde gösterilmemektedir. Adalar Hürmüzgan (20 numara) eyaletine bağlıdırlar.
Başlıca Kentleri [Tahran (13 milyon), Meşhed (2.9 milyon), İsfahan (2.2 milyon), Tebriz (2.1 milyon), Şiraz (2 milyon), Urumiye (1.3 milyon)
Ekonomisi [İran ekonomisi, merkezi planlamanın, devlet ve diğer büyük şirketlerin sahipliğinde olan petrol endüstrisinin, küçük çapta özel ticaretin ve tarımın birer karışımıdır. İran ekonomik altyapısı son 20 senede sürekli bir artış göstermesine rağmen, enflasyon ve işsizlikten olumsuz yönde etkilenmeye devam etmiştir. 20.yy'ın başlarında artık hizmet sektörü GSYIH'nin en büyük dilimini oluşturmaya başlamış, hizmet sektörünü ise sanayi ve tarım sektörleri takip etmiştir. Devlet bütçe gelirlerinin yaklaşık %45'i petrol ve doğal gaz gelirlerinden, %31'i ise vergilerden elde edilmektedir. 2000-2004 yılları arasında, bütçe harcamalarına yıllık %14'lük bir enflasyon oranı eşlik etmiştir. 2006 yılında İran'ın nominal GSYIH'i 195.5 milyar $ ve kişi başına düşen milli gelir ise 2440$ olarak hesaplanmıştır. Tüm bu rakamlar ve İran'ın çeşitli ama küçük çapta sanayisi göz önüne alındığında, Birleşmiş Milletler İran ekonomisini yarı-gelişmiş olarak sınıflandırmıştır. Hizmet sektörü, GSYIH'deki payı açısından uzun vadede en hızlı artışı göstermesine rağmen, inişli çıkışlı bir grafik göstermektedir. Devlet yatırımları, üretimin serbestleştirilmesi ve yeni ihracat pazarlarının bulunması ile birlikte tarımda patlama yaratmıştır. Ülke çapında inşa edilen birçok baraj sayesinde, büyük ölçekte sulama projeleri hayata geçirilmiş, ihracata ve sanayiye yönelik tarım geliştirilmiş ve bu sayede 90'lı yıllarda İran'daki başka hiçbir sektörün elde edemediği bir büyümeye sahip olmuştur. Her ne kadar 98-2001 yılları arasında ard arda yaşanan aşırı kurak yıllar tarımsal çıktıyı negatif olarak etkilese de, tarım işgücünün önemli bir yüzdesini elinde tutmaktadır. İran'ın başlıca ticaret yaptığı ülkeler Çin, Almanya, Güney Kore, Fransa, Japonya, İtalya ve Rusya'dır. İran, 90'ların sonundan itibaren Suriye, Hindistan, Küba, Venezuella ve Güney Afrika gibi ülkelerle yaptığı ekonomik işbirliğini de geliştirmektedir.
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
