Hellenistik devirlerden itibaren Anatolia (Güneş'in doğ­duğu yer) adını taşıyan Anadolu, Asya ile Avrupa arasında uzanmış bir köprü gibidir. Burası coğrafi ve jeopolitik konumun­dan dolayı ta­rih boyunca birçok göç dalgalarına yol olmuş ve isti­lalara uğra­mıştır.
Bu kavimlerin bazıları Türkiye'de yerleşerek uygarlıkları kurmuşlardır. Bunlar sırasıyla;
* Hititler
* Frigler
* İyonlar
* Urartular
* Lidyalılardır. Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizans­lılar ise Anadolu'da kurulmayıp Anadolu'da bir şekilde etkinlikte bulunan uygarlıklardır.
1. Türkiye'nin Tarih Öncesi Devirlerini Aydınlatan Merkezler
a) Eski Taş Devri: (M.Ö. 6006-10.000)
(Paleolitik Dönem)
İnsanlık tarihinin uzun bir dönemini kapsamaktadır.
Bu dönemi ait Anadolu'daki yerleşim yerleri:
Antalya Çevresinde:
- Karain mağaraları
- Beldibi mağaraları
- Belbaşı mağaralarıdır.

b) Orta Taş Devri : (M.Ö. 10.000-8.000)
(Mezolitik Dönem)
İnsanların toplayıcılık ve avcılıktan vazgeçip üretim ekonomisine geçiş dönemidir.
Bu dönemi aydınlatan merkezler:
Antalya'da: Beldibi
Göller Bölgesinde: Baradiz
Ankara'da: Macunçay
Samsun'da: Tekkeköy'dür.
c) Yeni Taş (Cilâlı Taş) Devri : M. Ö. (8.000-5.500)
(Neolitik Dönem)
Tarımla birlikte yerleşik hayat başlamış, köyler teşekkül etmiştir.
Yeni Taş Devri: Türkiye'de geniş bir alana yayılmıştır.
Bu bölgeler;
Konya'da : Çatalhöyük
Diyarbakır'da: Çayönü
Gaziantep'te: Sakçagözü'dür.
UYARI:
Anadolu'da kurulmayıp Anadolu ile ilişkisi olan uygarlıklar Bizans, Roma, Pers ve Makedonyalılardır.


UYARI:
Anadolu'nun tarih boyunca sayısız isti­lalara ve göçlere sahne olmasının sebebi coğ­rafi ve jeopolitik konumundan kay­naklanmış­tır. Bu göçler ve isti­lalar sonucu Anadolu'daki farklı kültürlere ait verilere rastlanmaktadır. Göçler ve istilaların olumlu yönü ise farklı kültürlerin birbirlerini tanıma imkanı bulma­ları ve bir etkileşimin yaşanma­sıdır.


UYARI:
Anadolu'nun en eski çağlar­dan beri is­kana (yerleşime) uğramasının se­bebi; insan yaşamına uygun bir iklime sahip olması ve toprak­larının verimliliğidir.


UYARI:
Dünyadaki merkezler içe­risinde insanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesi olarak Çatal­hö­yük kabul edilmektedir.


d) Maden Devri: (Kalkotitik Dönem)
İlk kullanılan maden bakır olmuştur. Bu dönemde dini inançlar gelişmiş, insanlar Büyük Ana ya tapmışlardır. Kalkoli­tik devir kültürünü Tunç dönemi takip etmiştir. Tunç Devri Anadolu­'da üç dönem olarak yaşanmıştır. (Eski Tunç, Orta Tunç ve Yeni Tunç)
Bu döneme ait Anadolu'daki yerleşim merkezleri:
Çanakkale'de®Truva
Denizli'de®Beycesultan
Burdur'da®Hacılar
Yozgat'da®Alişar
Çorum'da®Alacahöyük
Van'da®Tilkitepe'dir.
Eski Tunç veya Bakır devri Asur kolonileri çağını kapsar. Özellikle Türkiye ile Asur ül­kesi arasında canlı bir ticaret başla­mıştır. Türkiye'ye yazının gelmesi de bu döneme rastla­maktadır






2. Anadolu'da Kurulan Uygarlıklar



a) Hititler (Etiler) M.Ö. 2000 - M.Ö.1200)

HİTİTLER SİYASİ TARİH
Anadolu'da ilk devlet kuranlar Hattiler'dir.
Hattilerin başkenti Alacahöyük'tü.
Hititler M.Ö. 2000'lerde devletlerini kurdular. Hititlerin başkenti Hattuşaştır.
M.Ö. 1280'de Mısırlılarla savaştılar.
Mısır savaşı sonunda tarihte bilinen ilk antlaşma olan KADEŞ Antlaşması imzalandı.
Hititler, M.Ö. 1200'de Asurlular'ın ve Frigler'in saldırısı sonunda yıkıldı.

HİTİTLER KÜLTÜR VE UYGARLIK
Hititlerdekralın yetkileri pankuş meclisi ile sınırlandırıldı.
Hititler, anayasa ile taht kavgalarını engellediler.
Hititler'demerkezi krala Tabarna denirdi.
Kraldan sonra ana kraliçe Tavananna söz sahibiydi.
Hititlere ait en önemli sanat eserleri, Alacahöyükteki Sfenks, Yazlıkaya Kabartması ve İvriz Kabartması'dır.

Anadolu'da feodal bir tımar sistemi vardı. Hititler'in,güçlü orduları vardı.
Hititler, Asurlular'dan öğrendikleri çivi yazısını kullandılar.
Hititler hiyeroglif yazısı da kullandılar. Hititler'in tanrılar için yazdıkları yıllıklara Anal denir. Evliliği sözleşmeye dayandırıp aile hukuku meydana getirdiler.
Anadolu ekonomisi tarıma dayalıydı.
Hititler dokumacılıkta ilerlediler.
Hitit ülkesine Bin Tanrı İli denir.
Hititler'de öbür dünya inancı yaygın değildi.
Teşup ve karısı Hepat Hitit tanrılarıdır.

ÖZET


Merkez: Hattuşaş-(Çorum)
Anadolu'ya Kafkaslar bölgesinden gelerek Orta Anadolu'da Kızılırmak yayı içerisinde yerleştiler.
* Türkiye'nin mevcut kültürel unsurlarını geliştirerek Ana­do­lu'da yeni bir uygarlığın oluşmasına öncülük ettiler.
* Anadolu'da kurulan ilk uygarlık olup Anadolu medeni­yetlerinin temelini teşkil eder.
* Anadolu'da Fedaral bir yöntem uygulanırken ilk kez mer­kezi bir yönetime geçerek, Anadolu'da siyasal birliği sağladı­lar.
* Devletin başında baş rahip, baş yargıç baş komutan unvanlarını taşıyan kral bulunurdu. Kral'a yardımcı olan Tava­nanna vardır.
* Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı yer Pan­kuş meclisidir.
* Hititler tarihi olayları Anal adı verilen yıllıklara yazmış­lar ve bu yıllıkları yıl sonunda tanrılarına sunmuşlardır.
* Asur çivi yazısını ve Hiyeroglif yazıyı kullanmışlardır.*
* Hititler, Mezopotomya'dan etkilenerek gelişmiş bir hu­kuk sistemi oluşturdular. Yasalar daha insancıl ve medenidir.
Örneğin;
Suçlarda fidye (tazminat) usulünü uyguladılar. Gelişmiş bir aile hukuku vardır. Buna ilk medeni kanun da denilebilir.
* Özel (ferdi) mülkiyet prensibini kabul ettiler.
* Çok tanrılı bir inançları vardır. Ölümden sonraki hayata inanılmazdı.
* Tarım ve hayvancılık gelişmiştir.
* Mısır'da olduğu gibi Güneş'i adaletin ve eşitliğin sem­bolü olarak kabul etmişlerdir.
* Dokumacılık ve kabartma sanatları gelişmiştir.
Buna örnek olarak; Yazıkaya ve İvriz kabartmaları verile­bi­lir.
* Kumarbi Destanı Hititlere aittir.
* Suriye egemenliği konusunda Yakın Doğu'un iki büyük devleti olan Hititler ve Mısırlılar Kadeş Savaşı'nı yaptılar. Birbir­lerine üstünlük sağlamayınca M.Ö. 1280'de Kadeş Antlaşması imza­landı.
Ege göçleri sonucunda yıkılmışlardır.


YORUM:
Kralın aynı zamanda din başkanı ko­numunda bulunması Hititlerde laik bir devlet yapısının olmadığının kanıtıdır.


NOT:
Yazı, Asurlu tüccarlar ka­nalıyla Orta Anadolu'ya gir­miştir. Böylece Anadolu'da ta­rihi devirlere geçilmiş oldu.
(M. Ö. 2000-1800)


UYARI:
M.Ö. 3000'li yıllarda Türkiye­'de yüksek bir kültür vardır, bu kültürü oluşturanlar ise Hatti'lerdir. Hattiler, Hititler­den önce Anado­lu'da ilk siyasal birliği kurarak Hititlere öncü­lük etmişlerdir.


UYARI:
Hititlerde Pankuş adlı danışma mec­lisinin bulunması devletin demokratik bir ya­pıya sahip olduğunu gösterir.


YORUM: (*)
Hititlerin, Asur çivi yazısını ve Hiye­rag­lif yazıyı kullanmaları Mezo­potamya ve Mısır uy­garlıkla­rından etkilendiğini göste­rir.


UYARI:
Anallar bir tür tanrıya hesap verme şeklinde değerlendirildiği için olaylar objektif olarak yazılırdı. Sapmalar olmazdı.


UYARI:
Hititler'de toprak kralın malı idi. Ancak ekilip biçilmesi için halka dağıtılırdı. Bu yö­nüyle Osmanlı Devletindeki Tımar siste­miyle benzerlik gösterir.


NOT:
Hititler Babil'i aldıktan sonra Me­zopo­tamya uygarlığı ile doğrudan doğruya temasa geçmişlerdir.





Frigya Medeniyeti (M.Ö 800 - M.Ö 676)
FRİGYALILAR SİYASİ TARİH
M.Ö. 750 Yıllarında kuruldu.
Başkenti Gordion, yani Yassıhöyüktü.
M.Ö. 676 yılında Kimmerler ve Lidyalıların saldırısı sonunda yıkıldı.

FRİGYALILAR KÜLTÜR VE UYGARLIK
Frigyalılar Kaya mimarisi, dokumacılık ve kilimcilikte ileri gittiler.
En önemli sanat eseri Midas Mezarı'dır.
Frigyalılar Fenike harf yazısını kullandılar
Tarımı koruyucu yasalar yaptılar.
ÖZET



Frigya, Batı Anadolu'nun M.Ö. 1000 yıllardaki adıdır. Frigya­lıların Anadolu'ya Boğazlar yoluyla geldikleri bilinmektedir.
Sakarya Nehri çevresinde yaşamışlardır.
MerkezleriÆGordion'dur. Devlet kurulduğu yerin adını almış­tır.
Frigler Anadolu'da siyasi bir topluluk olarak M.Ö. 750'den sonra ortaya çıkmışlardır.
* Frig ekonomisinin temeli tarıma dayanır. Bundan do­layı tarım araçlarına zarar verenlere ağır cezalar uygulamışlar­dır.
* Çok tanrılı bir inançları vardır, tabiata (doğaya) büyük önem vermişler, en büyük tanrıları tabiat tanrıçası Kibela'dır. Çevreci bir toplumdur.
* Yunan ve Hitit sanatından etkilenmişlerdir.
* Fenike Harf Alfabesini kullanmışlardır.
* Dokumacılık gelişmiştir. Tiftik olarak bilinen keçi kılı dokumaları ile Tapetes adını taşıyan halı ve kilim üretimi yay­gındı.
* En önemli mimari eserleri kral Midas'ın mezarıdır.
* Flüt, Gitara gibi müzik aletlerini kullanmışlardır.

YORUM:
Frigler bu gelişmelerden de anlaşıldığı üzere çevre kültürlerin katkısı ile gelişmiştir.

Kimmerler tarafından yıkılmışlardır.




c) Lidya Medeniyeti (M.Ö. 686 - M.Ö. 547)

LİDYALILAR SİYASİ TARİH
Lidya Devleti M.Ö. 687'de kuruldu.
Başkentleri Sart'tı.
M.Ö. 546 yılında Persler'in saldırısı sonunda yıkıldı.

LİDYALILAR KÜLTÜR VE UYGARLIK
Lidyalılar mimaride ileri gittiler.
Kuyumculuk ve heykelcilikte ilerlediler.
Paralı askerlerden oluşan bir ordu kurdular.
Fenike harf yazısını kullandılar.
Tarihte parayı ilk defa Lidyalılar kullandı.
Dünyanın en eski serbest pazar şehri Sart'ı kurdular.
Sart'tan başlayan ve Ninova'da biten Kral Yolu'nu yaptılar.
Kibele, Artemis, Zeus ve Apollo gibi Yunan tanrılarına taptılar.

ÖZET


Bugünkü Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında ka­lan bölgenin ilkçağlardaki adı Lidya'dır.
Merkez: Sardes/Sart' tır
* Hitit ve Friglerin hakimiyetinden kurtularak bağımsız ol­dular.
* En önemli geçim kaynakları ticarettir. Kral Giges zama­nında Kral yolu ticarete açıldı.
M.Ö. 700'lü yıllarda parayı buldular.
* Fenike Harf Alfabesini kullandılar.
* Ordularını paralı askerlerden oluşturmuşlardır. Bu ise savunmayı zayıflatmıştır.

YORUM:
Paralı Ordularda orduyu oluşturan askerler hizmet ettiği devlet ile ortak bir kültür, inanç ve milliyetten olmadığı için vatan sevgisi de yoktur. Bu da devletin dış saldırılar karşısında direncinin kolay kırılmasına neden olmuş ve yıkılışlarını hızlandırmıştır.

Lidyalılar Ege Denizi'ne çıkmak isteyen Perslere engel teşkil ettiği için Persler tarafından yıkılmışlardır.




d) İyonya Medeniyet (M.Ö.1000 - M.Ö.546)
İYONYALILAR SİYASİ TARİH
İyonya Devleti, Batı Anadolu'da Akalar tarafından kuruldu.
Batı Anadolu'da polis (Şehir devletleri) kurdular.
Bu polislerin en önemlileri Milet, Foça, Efes ve İzmir'dir.
M.Ö. VII. Yüzyılda Lidyalılar'ın ve Persler'in saldırısı sonunda yıkıldı.

İYONYALILAR KÜLTÜR VE UYGARLIK
İyonyalılar, önce monarşi ve oligarşi ile daha sonra demokrasi ile yönetildiler.
Zaman zaman tiran yönetimi de görüldü.
İyonyalılar daha çok dini mimaride ileri gittiler.
En önemli sanat eserleri, Artemis Tapınağı ve Apollo Tapınağı'dır.
Fenike harf yazısını kullandılar.
Özgür düşünce, demokrasi ve bilimde ileri gittiler.
Denizcilikle uğraştılar, koloniler kurdular.
İyonyalılarda, öbür dünya inancı yoktu.

ÖZET




İyonya, İzmir ile Büyük Menderes nehri arasında kalan sahil bölgesinin ilkçağlardaki adıdır.
Bu medeniyetin oluşumunu Yunanistan'dan Batı Anadolu­'ya gelen Akalar sağlamıştır.
* Şehir devletleri tarzında yaşamışlardır. Önemli şehir devletleri İzmir, Milet ve Efes'tir.

ÖRNEK

Hititlerde tarih yazıcılığı ile ilgili aşa­ğıdaki bilgilerden hangisi, tarafsız tarih an­layışının bir göstergesidir?
A) Yıllıkların Sümer çivi yazısıyla ya­zılması
B) Yıllıkların kralların yaptıkları konu­sunda bilgi vermek için yazılması
C) Kralların, zaferleri kadar yenilgile­rini de yıllıklara yazdırmış olmaları
D) Yıllıkların özellikle ünlü kralların dönemlerini içermesi
E) Yıllıkların edebi dille yazılmış olması

ÇÖZÜM:
Hititlerde yaşanan olaylar 'Anal' adı ve­rilen yıllıklara yazılır ve bu yıllıklar yıl so­nunda tanrılara sunulurdu. Bu eserlerin tanrı­lara hesap verme şeklinde değerlendirilmesi sonucunda olaylar bütün yönleriyle (olumlu - olumsuz) anlatılmıştır. Zaferler kadar yenilgi­lere de yer verilmiştir. Bu da tarafsız, objektif ta­rih anlayışı ile ilgilidir.

NOT:
Tarihin ilk yazılı Antlaş­ması Kadeş'tir. (Tarihi yardımcı bilimlerden Diplomatik'in ko­nusuna girer.)


UYARI:
Kral yolu (Ön Asya Ticaret Yolu) Efes'­ten başlayıp Asurlu­ların merkezi Ninova'da son bulur. Bu yol Doğu - Batı tica­retini gelişti­rerek ekonomik hayatı canlandırmıştır. Kral yolunun ekonomik etkinliğin dışında diğer bir faydası da kültür alış - verişine olanak sağ­la­masıdır.


NOT:
Para'nın bulunmasıyla bir­likte ticarette büyük kolaylıklar sağlanmış, takas sistemi kal­dırılmıştır. Bankacılık, senet, bono gibi eko­nomik yenilikler de toplumlara kazandı­rılmış­tır.


* İyon şehirleri kısa zamanda birer ticaret ve sanat mer­kezi haline geldiler.
* Akdeniz ve Karadeniz'de koloniler kurarak bugünkü bir­çok yerleşim yerinin temelini attılar.
Fenike alfabesini kullanarak gelişmesine katkı sağladılar.
M.Ö. VII. yüzyılda Lidya'nın egemenliğine giren İyon şehir devletleri daha sonra Pers imparatorluğuna bağlanmıştır.



NOT:
İyonya'nın bir kültür ve sanat merkezi haline gelmesini sağla­yan en önemli unsur, Ön Asya ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmasıdır.


YORUM:
Bu ticaret yolu sayesinde İyonya çok sayıda kültürü tanıma im­kanı bulmuş; İyonya bir kültür­ler - medeniyetler havuzu ha­line gelmiş ve bunlardan fayda­lanmıştır.



e) Urartular: (M.Ö. 800 - M.Ö. 600)

URARTULAR SİYASİ TARİH
Urartu Devleti M.Ö. IX. Yüzyılda Hurriler tarafından kuruldu.
Başkentleri Tuşpa, yani bugünkü Van'dı.
M.Ö. 600 yılında,İskitler ve Medler'in saldırısı sonunda yıkıldı.

URARTULAR KÜLTÜR VE UYGARLIK
Mimaride oldukça ilerleyen Urartular, bir çok kale, bend ve kanal yaptılar.
Urartular'dan günümüze kadar gelen en önemli sanat eserleri, Van Kalesi, Çavuştepe Kalesi ve Altıntepe Kalesi'dir.
Urartular, çivi yazısını kullandılar.
Mezopotamya'nın aksine Anadolu'da ölümden sonra hayata inanış görüşmüştür.

ÖZET


Hazar Denizi, Malatya, Erzurum, Musul, ve Halep arasın­daki bölgede yaşayan Asya kökenli Hurri kabileleri tarafından ku­ruldu.
Doğu Anadolu'da kurulan ilk uygarlıktır.
* Tarım ve hayvancılıkta ilerlediler.
* Tarımı geliştirmek için su kanalları, göletler ve bentler yaptılar.
* Madencilikte, kaya mimarisinde ve süsleme sanatında gelişme gösterdiler.
* İran'da kurulan Med'lere karşı doğu bölgesinin savunu­lucuğunu yaptılar.
* Çivi yazısını kullandılar.
* Urartulardan kalma eserler; Van, Toprakkale, Kayalı­dere, Çavuştepe ve Tilkitepe kalıntılarıdır.
Medler tarafından yıkılmışlardır.



Anadolu Medeniyetleri Hakkında Genel Bir Değerlen­dirme

1. Anadolu'da kurulan ilk uygarlık Hititlerdir. Benzerlik gösterdiği uygarlıklar Mezopotamya'da Sümerler, Ege Uygarlıkla­rında Girit gibi uygarlıklardır.
2. Çok tanrılı bir inanç egemendir. İnançta ortak nesne olarak doğa benimsenmiştir.
3. İlk para kullanılmıştır. Para ticaretin gelişmesini sağlamış, takas ı ticarî hayattan çıkarmıştır.
4. Dokumacılık gelişmiştir. Halı ve kilim üretimine geçil­miştir.
5. Anadolu'da demokratik bir devlet yapısına sahip olan medeniyetler Hitit ve İyon'dur.
6. Anadolu'da ilk şehir devletleri tarzı yönetimi uygulayan İyon uygarlığıdır.
7. Ortak geçim kaynakları tarım, hayvancılık ve ticarettir.
8. Anadolu'da kullanılan yazılar, Çivi, Hiyeroğlif ve Fenike alfabesidir.

NOT:
İyonlar mimaride ustalaşmışlar, yeni üs­luplar ve tarzlar geliştirmişlerdir. (İyon Ni­zamı gibi) Bunun en güzel örneği de Dünya'­nın yedi harikasından biri olan Artemis Tapı­nağı'dır.


UYARI:
İyonya'da merkezi bir krallığın olması ve şehir devletleri tarzında yaşamaları, özgür düşünmeyi geliştirmiş, pozitif ve sosyal bilim­lerde önemli bilginler yetişmiştir. Anadolu'da ilk oligarşi yönetimi de İyonya'da uygulan­mıştır. Özgür düşüncenin gelişmesi felsefenin doğmasını sağlamıştır.


NOT:
Urartular ölümden sonraki hayata inanmışlar ve bunun so­nucunda mezarlarını oda ve ev şeklinde yapmışlar, içlerine çeşitli ev eşyaları koymuşlar­dır.


YORUM:
Urartuların mezarlarını ev ve oda biçi­minde yapmalarının sebebi, ölümden sonraki hayata inanmalarıdır.


NOT:
Urartular Ön Asya'nın ger­çek maden ustaları olarak bili­nir.








OO