OSMANLI DURAKLAMA DÖNEMI (1579 – 1699)


 DURAKLAMA DÖNEMI PADISAHLARI :

- III. Murat (1574 –1595)
- II. Mehmet (1595 – 1603)
- I. Ahmet (1603 – 1617)
- I. Mustafa (1617 – 1618)
- II. Osman (1618 – 1622)
- I. Mustafa – Tekrar (1622 – 1623)
- IV. Murat (1623 – 1640)
- Sultan Ibrahim (1640 – 1648)
- IV. Mehmet (1648 – 1687)
- II. Süleyman (1687 – 1691)
- II. Ahmet (1691 – 1695)
- II. Mustafa (1695 – 1703)

¨ 17. Yy.’da Dis Siyaset : Osmanli Devleti sinirlarini genisletmek ve mevcut topraklarini korumak amaciyla Iran, Lehistan, Venedik ve Avusturya ile mücadelelere girmistir.
¨ 17. Y.y.’da Iç Siyaset : Önemli bir maglubiyet olmasa bile savaslarin uzun sürmesi ve içte meydana gelen isyan hareketleri birtakim islahatlarin yapilmasina sebep olmustur.
 

 DURAKLAMANIN SEBEPLERI

- Iç Sebepler :

¨ Merkezi yönetimin bozulmasi
¨ Toprak sisteminin bozulmasi
¨ Ordu ve donanmanin bozulmasi
¨ Maliyenin bozulmasi
¨ Ilmiye sinifinin bozulmasi
¨ Eyalet yönetiminin bozulmasi
¨ Toplum yapisinin bozulmasi
¨ Osmanli toplumunun kozmopolit yapisi

- Dis Sebepler :

¨ Avrupa devletlerindeki haçli zihniyeti
¨ Cografi Kesifler
¨ Bilim ve Teknik alanindaki gelismeler
¨ Dogal sinirlara ulasilmasi

XVII. YÜZYIL SIYASI OLAYLARI


 OSMANLI – IRAN ILISKILERI

- 1577 – 1590 Savaslari : Sinirlardaki karisikliklar yüzünden yeniden baslayan savaslar uzun süre devam etmis, Osmanli’nin galibiyeti ile sonuçlanmistir. 1590 Ferhat Pasa (Istanbul) Antlasmasi’na göre Nahçivan, Azerbaycan ve çevresi Osmanli’ya birakilmis, sinirlar Hazar Denizi’ne kadar ulasmistir.

Not : Osmanli’nin doguda en genis sinirlara ulastigi antlasmadir.

- 1603 – 1611 Savaslari : Osmanli Devleti’nin Avusturya ile savas halinde olmasi, ayni zamanda Celali isyanlariyla ugrasmasindan faydalanmak isteyen Iran kaybettigi topraklari geri alabilmek düsüncesiyle Osmanli ülkesine saldirmis ve basarilar kazanmistir. 1611 Nasuh Pasa Antlasmasi’na göre Ferhat Pasa Antlasmasi’yla alinan yerler geri verilmis, eski sinirlara dönülmüstür. Ayrica Iran yilda iki yüz deve yükü ipek vergi vermeyi kabul etmistir.

- 1617 – 1618 Savaslari : Iran’in Nasuh Pasa’da vaat ettigi vergiyi ödememesi üzerine yapilan savaslar sonucunda 1618 Serav Antlasmasi imzalanmistir. Buna göre Nasuh Pasa’nin sartlari tekrar edilmis, yani Iran vergiyi ödemeyi tekrar kabul etmistir.
- 1623 – 1639 Savaslari : Iran, Osmanli Devleti’nin içinde bulundugu karisik durumdan faydalanarak Revan’i Bagdat’i ele geçirmis ve buranin ileri gelenlerinin iskence ile öldürmüstür. IV. Murat içte asayisi sagladiktan sonra 1635 Revan, 1638 Bagdat seferleriyle bu bölgeleri ele geçirmistir. 1639 Kasr-i Sirin Antlasmasi’na göre, Bagdat Osmanlilarda kalacak, Revan ve Azerbaycan Iran’a birakilacak, Zagros Daglari sinir kabul edilecektir.

Not : Bugünkü Türk-Iran sinirlari çizilmis ve uzun süren bir baris dönemi baslamistir.

 OSMANLI – VENEDIK ILISKILERI (1645 – 1669) :

Ege Denizi ile Akdeniz’in sinirini olusturan Girit çok önemli bir stratejik konuma sahiptir. Bölgenin güvenligi için adanin alinmasi gerekmektedir. Hacca giden bir gemimize saldirilmasi üzerine baslayan savaslar 25 yil kadar devam eder. Fazil Ahmet Pasa zamaninda Girit’in fethi tamamlanir.

Not-1 : Sicilya Adasi’nin dogusundan itibaren Akdeniz, Türk hakimiyetine girmistir.

Not-2 : Girit’in fethinden sonra donanmaya gereken önem verilmemistir.

 OSMANLI – LEHISTAN ILISKILERI :

- 1621 Hotin Seferi : Lehistan’in Bogdan’in iç islerine karismasi yüzünden iliskiler bozulmus, II. Osman Hotin seferine çikmis, fakat yeniçerilerin gevsekligi yüzünden kale alinamamistir.
- 1621 Hotin Antlasmasi : Önemli bir sinir degisikligi olmamis ve Lehistan vergi vermeye razi olmustur.

Önemi : Ilk kez bu olayla beraber Yeniçeri Ocagini kaldirma fikri II. (Genç) Osman tarafindan ortaya atilmistir.

- 1672 Lehistan Seferi ve Bucas Antlasmasi : Lehistan’in Osmanli himayesindeki Ukrayna Kazaklari’na saldirmasiyla savaslar baslamis, Fazil Ahmet Pasa Sultan IV. Mehmet’le beraber sefere çikarak Lehistan’i maglup etmis ve 1672 Bucas Antlasmasi imzalanmistir. Buna göre, Podolya ve Ukrayna Osmanli topraklarina katilmis ve Lehistan vergi ödemeyi kabul etmistir.

Not : Bu arada Lehistan tahtina geçen Jan Sobyesky vergi maddesini kabul etmemis ve savas 4 yil daha devam etmis, 1676’da vergi maddesi kaldirilarak antlasma yenilenmistir.

Önemi : Topraklarimiza toprak kattigimiz en son antlasmadir.

 OSMANLI – AVUSTURYA ILISKILERI :

- 1593 – 1606 Savaslari : Bosna beylerbeyinin tuzaga düsürülmesi ve Avusturya’nin sinirlarda karisiklik çikarmasi ile baslayan savaslar uzun süre devam etmistir. 1595’de tahta geçen III. Mehmet devlet adamlarinin israri ile ordunun basinda sefere çikmistir. Egri, Kanije, Estergon kaleleri alinmis, 1596 Haçova Meydan Savasi kazanilmistir. Doguda Iran Savaslari, içeride Celali Isyanlari nedeniyle barisa razi olunmustur.

1606 Zitvatorok Antlasmasi :

- Egri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanli’da kalacak
- Avusturya ödemekte oldugu vergiyi bundan sonra vermeyecek, sadece bir kereye mahsus 200.000 kara kurus savas tazminati ödeyecek.
- Avusturya arsidükasi Roma Çesari kabul edilecek, protokol bakimindan Osmanli padisahina esit sayilacaktir.

Not : Osmanli’nin Avusturya karsisindaki üstünlügünü kaybettigi antlasmadir.

* 1662 – 1664 Savaslari : Erdel sorunu yüzünden savaslar yeniden baslamis, Fazil Ahmet Pasa, alinmasi çok zor bir kale olan Uyvar’i ele geçirmis, Avusturyalilar baris istemislerdir.
* 1664 – Vasvar Antlasmasi :

- Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanli’ya birakilacak
- Erdel Osmanli’ya bagli kalacak
- Avusturya savas tazminati ödeyecek

Not : Avusturya’dan toprak kazanilan son antlasmadir. Son kez savas tazminati alinmistir.

* II. Viyana Kusatmasi ve Kutsal Ittifak Savaslari 81683 – 1699) : Avusturya’nin baskisi karsisinda Macarlar’in yardim istemesiyle baslayan savaslar, Merzifonlu Kara Mustafa Pasa’nin devleti eski ihtisamina ulastirabilme düsüncesiyle Viyana’yi kusatmasina sebep olmustur. Fakat, Viyana önlerinde büyük bir bozgun yasanmistir. Olusturulan Kutsal ittifak ile (Avusturya, Venedik, Lehistan, Malta, Rusya) 16 yil süren savaslarda maglup olunarak Belgrad önlerine kadar geri çekilmek zorunda kalinmistir.

* 1699 Karlofça Antlasmasi :

- Banat ve Temesvar hariç Macaristan’in büyük bir bölümü ve Erdel Avusturya’ya
- Podolya ve Ukrayna Lehistan’a
- Mora ve Dalmaçya kiyilari Venedik’e verilmistir.
- Baris 25 yil sürecek ve Avusturya’nin Garantörlügünde bulunacaktir.

Önemi : Osmanli ilk kez büyük ölçüde toprak kaybina ugramis ve gerileme dönemi baslamistir.

Not-1: Osmanli Devleti’nin Avrupa devletleri üzerindeki yaptirim gücü sona ermistir.

Not-2: Rusya ile yapilan ilk resmi antlasma Bahçesaray Antlasmasi’dir (1681).

1700 Istanbul Antlasmasi :

- Azak kalesi Rusya’ya birakilacak
- Ruslar kutsal yerleri ziyaret edebilecekler
- Istanbul’da elçi bulundurabileceklerdir.

Not : Rusya ilk kez Karadeniz’e inme imkani bulmustur.

 17. YÜZYILDA IÇ ISYANLAR

* Merkezi (Istanbul) Isyanlari : III. Murat, II. Osman, IV. Murat, IV. Mehmet zamanlarinda görüldü. Kapikulu askerleri, zaman zaman da halk ve ulema sinifinin katilimiyla gerçeklesmistir. En büyükleri II. Osman’in tahttan indirilerek öldürüldügü isyan ile IV. Mehmet zamaninda Vakay-i Vakvakiye (Çinar Vakasi) adiyla gerçeklesen isyanlardir.
* Celali Isyanlari (Anadolu) : Ilk defa Yavuz zamaninda görülür. Anadolu’da çikan isyanlardir. Bu isyanlarin en önemlileri; Canbolatoglu, Karayazici, Kalenderoglu, Deli Hasan, Vardar Ali Pasa isyanlaridir.

* Eyalet Isyanlari : Merkezi otoritenin bozulmasindan faydalanarak devletten kopmak amaciyla Erdel, Eflak, Bogdan gibi yari bagimli eyaletlerde çikan isyanlardir.

 17. YÜZYILDAKI ISLAHAT HAREKETLERI :

* Padisahlar

II. Osman : Yeniçeri Ocagi’ni kaldirmayi düsünmüstür. Sarayi halka açmaya çalismistir. Sosyal alanda islahat yapan ilk padisahtir.

IV. Murat : Istanbul ve Celali Isyanlarini bastirmis, devlet üzerindeki kadinlar ve saray agalari saltanatina son vermistir. Siddet ve korku politikasiyla nizami saglamis, içki, tütün ve gece sokaga çikma yasagi getirerek ahlaki alanda islahatlar yapmistir. Koçi Bey’e raporlar hazirlatarak köklü islahatlar gerçeklestirmeyi düsünmüsse de ömrü yetmemistir.

* Devlet adamlari :

Kuyucu Murat Pasa : Celali Isyanlarini siddetle bastirmistir. I. Ahmet dönemi vezirlerindendir.

Tarhuncu Ahmet Pasa : Osmanli’da ilk defa resmi devlet bütçesini hazirlayarak, saray masraflarini kisma yoluna gitmis, bunu hayatiyla ödemistir. IV. Mehmet dönemi veziridir.

Köprülü Mehmet Pasa : Sartli olarak basa geçmis, baski ve siddet yoluyla isyanlari bastirmistir.

Köprülü Fazil Ahmet Pasa : Kisa bir dönemde olsa devlete eski günlerini yasatmis, ordu, donanma ve maliyede düzenlemeler yapmistir.

* Fikir Adamlari :

Koçi Bey : Büyük bir fikir ve bilim adamidir. Duraklama ve gerilemenin sebeplerini, bunun önlem ve çarelerini iki rapor halinde hazirlayarak IV. Murat’a sunmustur.

 17. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLIKLERI

- Avrupa örnek alinmamistir.
- Yüzeyseldir, baski ve siddete dayanir.
- Devlet politikasi haline gelmemis, gelisme imkani bulamamislardir.
- Yeniçeri, ulema ve halkin tepkisiyle karsilasmistir.
- Genel olarak basarili olamamistir.
- Yönetim, hukuk ve teknik alanlarda islahat yapilmamistir.
- Duraklamaya çözüm olmamislardir