- II. Mustafa (1695 – 1703)
- III. Ahmet (1703 – 1730)
- I. Mahmut (1730 – 1754)
- III. Osman (1754 – 1757)
- III. Mustafa (1757 – 1774)
- I. Abdülhamit (1774 – 1789)
- III. Selim (1789 – 1807)
* 18. Y.y. Dis Politika : Karlofça ve Istanbul Antlasmasi’yla kaybedilen yerleri geri almak ve mevcut topraklari korumak amaciyla batida Avusturya ve Venedik, kuzeyde Rusya ve doguda Iran ile savaslar yapilmistir.
* 18. Y.y. Iç Politika : Bu yüzyilda Avrupa’dan geri kalindigi Pasarofça Antlasmasi’ndan itibaren kabul edilmis ve yapilan islahatlarda Avrupa örnek alinmistir.
18. YÜZYIL SIYASI OLAYLARI :
* 1703 Edirne Vakasi (Cebeci Isyani) : Sultan II. Mustafa devlet islerinden elini çekmis ve vaktinin çogunu Edirne’de geçirmeye baslamistir. Seyhülislam Feyzullah Efendi’nin eline kalan devlet islerinde önemli aksamalar görülmüstür. Bir de baskentin Edirne’ye tasinacagi söylentisi, yeniçerilerin isyanina sebep olmustur. Seyh’
ül-Islam öldürülmüs, II. Mustafa tahttan indirilerek yerine Sultan III. Ahmet getirilmistir.
* 1711 Prut Savasi : 18. Yy. baslarinda Rus Çari olan I. Petro Rusya’yi bir Avrupa devleti haline getirmis ve tarihi bir dis politika tayin etmistir. Bir taraftan Baltik Denizi’ne diger taraftan Akdeniz’e açilmayi hedeflemistir. Lehistan’in iç islerine karismasi Isveç ile savaslara sebep olmus Poltova Savasi’nda Ruslara maglup olan Isveç krali 12. Sarl’in pesinden Petro da Osmanli topraklarina girmistir. Bunun üzerine Osmanli, Rusya’ya savas açmistir. Prut batakliginda Rus ordusu sikistirilmissa da Yeniçerilere güvenemedigi için Baltaci Mehmet Pasa antlasmaya razi olmustur.
* 1711 Prut Antlasmasi :
¨ Azak Kalesi ve çevresi Osmanli’ya verilecek
¨ Ruslar Istanbul’da elçi bulunduramayacak
¨ Rusya Lehistan’in iç islerine karismayacak
¨ Demirbas Sarl ülkesine dönebilecek
¨ Çar Petro ve ordusu serbest birakilacaktir.
Not : Istanbul Antlasmasi’yla kaybedilen yerler ve haklar geri alinmistir. Karlofça ile kaybedilen yerlerin de geri alinabilecegi ümidi dogmustur.
Not : Karadeniz yeniden Ruslar’a kapatilmis ve Türk gölü haline gelmistir.
1715 – 1718 OSMANLI – AVUSTURYA VE VENEDIK SAVASLARI
Mora halkinin Venedik idaresinden memnun olmayip Osmanli’dan yardim istemesi üzerine Venedik ile savas yapilmis, Mora alinmistir. Fakat bu olay Karlofça’nin garantör devleti olan Avusturya’nin Osmanli’ya savas açmasina sebep olmustur. Iki devletle birden savasmak zorunda kalan Osmanli Devleti baris istemistir.
* 1715 Pasarofça Antlasmasi : Banat, Temesvar ve Belgrat dahil Macaristan’in büyük bir bölümü Avusturya’ya birakildi. Arnavutluk, Hersek ve Dalmaçya kiyilari Venedik’e, Mora Osmanli’ya birakilmistir.
Not : Avrupa’nin üstünlügü kabul edilmis, Lale Devri baslamis ve ilk kez Avrupa örnek alinarak islahatlara girisilmistir.
OSMANLI – IRAN ILISKILERI :
Iran’in Sünni Müslümanlara baski yapmasiyla mezhep ve saltanat mücadelesi baslamistir. Iran’da ortaya çikan bu karisikliktan faydalanmak isteyen Rusya Iran’a saldirinca Osmanli Devleti de Iran’a girmis, Fransa’nin arabuluculugu ile savas olmadan Rusya ile 1724 Istanbul Antlasmasi imzalanmistir. Buna göre, Iran’in kuzeyi Rusya’ya batisi Osmanli Devleti’ne birakilmistir. Iran Osmanli Devleti’nin ele geçirdigi topraklari geri almak isteyince Osmanli – Iran savaslari baslamis, 1732 Ahmet Pasa Antlasmasi ile son bulmustur. Buna göre, Tebriz, Kirman, Hemedan Iran’da, Tiflis ve Dagistan Osmanli’da kaliyordu. Bu esnada Iran’da, taht degisikligi olmus, Safevi hanedanina son veren Avsar Türkleri’nden Nadir Sah tahta geçmis ve yapilan anlasmayi tanimayarak Osmanli’ya savas açmistir. Sonunda 1746 Kerden (II. Kasr-i Sirin) Antlasmasi imzalanmistir. Buna göre; I. Kasr-i Sirin Antlasmasi esas alinmis ve Zagros Daglari sinir kabul edilmistir. Böylece günümüze kadar süren dostluk dönemi baslamistir.
1736 – 1739 OSMANLI – AVUSTURYA VE RUSYA SAVASLARI
Rusya’nin Kirim’a saldirmasi, Osmanli – Iran Savaslari’nda Kirim haninin gönderecegi yardimin Ruslar tarafindan engellenmesi, Avusturya ile Rusya’nin Osmanli Devleti’ni parçalama konusunda anlasmalari üzerine savaslar baslamistir. Osmanli Devleti bu yüzyilda bile iki büyük devlete karsi basarili mücadeleler vermis. Fransa’nin da arabuluculugu ile antlasma imzalanmistir.
* 1739 Belgrat Antlasmasi :
- Banat hariç, Pasarofça ile kaybedilen yerler geri alinmis
- Azak kalesi yikilmak sarti ile Rusya’ya birakilmistir.
- Rusya Karadeniz’de donanma ve ticaret gemisi bulunduramayacak
- Rusya savas sirasinda isgal ettigi Kirim ve Eflak’tan çekilecektir.
Notlar : Gerileme döneminde imzalanan son karli antlasmadir.
- Karadeniz’in Türk gölü oldugu son kez kabul edilmistir.
- Fransizlar’a verilmis olan kapitülasyonlar 1740’da sürekli hale getirilmistir.
1768 – 1774 OSMANLI – RUS SAVASI :
Rus çariçesi II. Katharina Deli Petro’nun yolundan gidiyor, Kirim’i ele geçirmek, Balkanlar’da kendine ait devletçikler kurmak, Kafkaslar’i ve Lehistan’i ele geçirmek istiyordu. Lehistan’da çikan taht mücadelelerine karismis, Rusya yanlisi birini kral seçtirmistir. Lehliler’in Osmanlilar’dan yardim istemesi üzerine Osmanli – Rus Savaslari yeniden baslamistir. Baltik Denizi ve Ingilizler’in de yardimiyla Vebelitarik’tan dolasan Ruas donanmasi Çesme önlerinde Osmanli donanmasini yakmislardir (1770). Kartal meydan muharebesinde 180.000 kisilik Osmanli ordusu 30.000 kisilik Rus ordusu karsisinda agir bir yenilgiye ugramistir. Bu olaylari duyan III. Mustafa kederinden ölmüstür. Tahta geçen I. Abdülhamit baris istemis, 1774 Küçük kaynarca Antlasmasi imzalanmistir. Buna göre;
* Kirim bagimsiz olacak (Böylece ilk kez halkinin tamami müslüman olan bir bölge kaybedilmistir ve ilk kez halifeligin siyasi gücünden faydalanilmaya baslanmistir.)
* Azak kalesi ve çevresi Rusya’ya birakilacak
* Ruslar istedikleri yerlerde konsolosluk açabilecek
* Rusya, Ortodokslarin hamiligini üstlenmistir. (Rusya Osmanli’nin iç islerine karisma yetkisini elde etmistir.)
* Ruslar kapitülasyonlardan faydalanabilecek (ilk kez)
* Rusya, Karadeniz’de savas ve ticaret gemileri bulundurabilecek, Osmanli limanlarini kullanabilecek (Karadeniz bir Türk gölü olmaktan çikmistir.)
* Rusya savas sirasinda isgal ettigi, Eflak, Bogdan ve Ege adalarindan çekilecek, Osmanli Devleti buralarda genel af ilan edecek, belli bir süre vergi almayacak ve halkin göç etmesine izin verecektir.
* Osmanli Devleti savas tazminati verecek (Tarihinde ilk kez)
Önemi : Osmanli Devleti’nin bu yüzyilda imzaladigi en agir anlasmadir.
- 1779 Aynalikavak Antlasmasi (Tenkihnamesi) : II. Katherina’nin Rusya yanlisi Sahin Giray’i Kirim hani seçtirmesi üzerine Kirim halki Osmanli’dan yardim istemistir. Fakat savas durumu ortaya çikmadan Fransa’nin arabuluculugu ile AynaliKavak Tenkihnamesi (1779) imzalanmistir. Buna göre; Kirim bagimsiz kalacak, Sahin Giray’in Kirim Hanligi’ni Osmanli Devleti kabul edecektir. - 1787 – 1792 Osmanli – Rusya ve Avusturya Savaslari : Ruslar’in Kirim’i isgal etmeleri, göç eden halki katletmeleri ve Osmanli’yi paylasma konusunda Avusturya ile anlamlari üzerine savaslar baslamistir. Özi kalesinin Ruslar tarafindan ele geçirilip halkinin katledilmesi üzerine I. Abdülhamit kederinden ölmüs, yerine III. Selim geçmistir. 1789 Fransiz Ihtilali olunca Avusturya, 1791 Zistovi Antlasmasi’ni imzalayip savastan çekilmistir. Buna göre,
- Savasta alinan yerler geri verilecek
- Unna ve Orsova çevresi Avusturya’ya birakilacak
- Rusya ile savas devam ederse Avusturya yardim yapmayacaktir.
Not : Osmanli-Avusturya Savaslari sona ermistir.
Yalniz kalan Rusya da baris istemistir. 1792 Yas Antlasmasi’na göre;
- Kirim ve Özi Rusya’da kalacak
- Dinyester Irmagi sinir kabul edilecektir.
* Lale Devri (1718 – 1730) : Pasarofça Antlasmasiyla baslamis, Patrona Halil Isyani’yla sona ermistir. Bu dönemde Avrupa’nin üstünlügü anlasilmis ve ilk kez Avrupa örnek alinarak islahatlar yapilmistir. Bu dönemde askeri islahat yoktur. Yapilan islahatlar :
- Ibrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafindan ilk kez matbaa getirildi. (ilk teknik yenilik)
- Avrupa’da ilk kez geçici elçilikler açildi. (Yeniliklerin ögrenilmesi maksadiyla).
- Ilk çiçek asisi uygulandi.
- Yeniçerilerden ilk itfaiye bölügü olusturuldu (Tulumbacilar).
- Yalova’da bir kagit fabrikasi kuruldu.
- Iznik ve Kütahya’da çini imalathaneleri kuruldu.
- Istanbul’da kumas fabrikalari kuruldu.
- Bilim ve tercüme heyetleri olusturularak bir çok eser Türkçe’ye çevrildi.
- Mimari’de ilk kez Avrupa tarzinda eserler insa edildi (sivil mimari gelisti).
- Köskler, bahçeler, kütüphaneler kuruldu.
- Bu dönemde minyatürde Levni, siirde Nedim meshurdur.
* I. Mahmut Dönemi Islahatlari (1730 – 1754) : Aslen Fransiz olan Humbaraci Ahmet Pasa tarafindan Humbaraci ve topçu ocaklari islah edildi.
Not : Ilk kez Avrupali birisinin tecrübesinden faydalanarak Islahat yapilmistir.
Kara Mühendishanesi kurulmustur. (Subay yetistirmek için). Avrupa tarzinda açilan ilk okuldur. Ordu onlu sisteme göre yeniden düzenlenmistir.
* III. Mustafa Dönemi Islahatlari (1757 – 1774) :
- Sadrazam Koca Ragip Pasa öncülügünde yapilmistir.
- Baran dö Tot tarafindan “Sürat Topçulari Ocagi” kurulmussa da bir müddet sonra kapanmistir.
- Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahr-i Hümayun) açilmistir.
- Ilk borçlanma baslamistir.
* I. Abdülhamit Dönemi Islahatlari (1774 – 1789) :
Sadrazam Halil Hamit Pasa öncülügünde topçu ocaklari islah edilmis, Sürat topçulari yeniden kurulmus, ilk yeniçeri sayimi yapilmis, ulufe alim – satimi yasaklanmis, Istihkam Okulu açilmis ve Cezayirli Hasan Pasa tarafindan donanma islah edilmistir.
* III. Selim Dönemi Islahatlari (1789 – 1807) :
Köklü islahatlar yapmistir. Yaptigi islahatlara genel olarak Nizam-i Cedit adi verilir. Ayrica hususi olarak Avrupa tarzinda kurdugu bu orduya da bu ad verilir. Bu ordunun ihtiyaçlarini karsilamak için Irad-i Cedit adli bir hazine kurulmustur. Bu ordunun egitimi için Levent ve Selimiye kislalari yaptirilmis, Fransa’dan subaylar getirilmistir. Ilk devlet matbaasi (Matbaa-i Amire) kurulmustur. Ilk kez Avrupa’ya daimi elçiler gönderilmistir. Kara ve deniz mühendishanelerini gelistirerek Mühendishane-i Berr-i Hümayun ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun adi verilmistir Yerli mali tesvik edilmistir.
* Gerileme Dönemi Islahatlarinin Genel Özellikleri :
- Avrupa örnek alinmistir.
- Duraklamaya göre daha köklüdür.
- Askeri alanda agirliklidir.
- Islahatlar, yapan kisilerin döneminde geçerli olmus bir devlet politikasi haline gelememistir.
- Islahatlar, yeniçerilerin, halkin ve ulemanin tepkisiyle karsilasmistir.
- Yönetim ve hukuk alaninda islahat yapilmamistir.
- 17. Y.y.’a göre daha basarili olmakla beraber devletin çöküsü önlenememistir.
- Devlet adamlari tarafindan yapilmistir
