27 Mayıs Devrimi

, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Adnan Menderes yönetimindeki Demokrat Parti hükûmetini görevden uzaklaştırıp, Meclis'i lağvettiği askeri müdahale. Müdahalede, Silahlı Kuvvetler adına ülke yönetimini Milli Birlik Komitesi üstlendi. Orgeneral Cemal Gürsel Milli Birlik Komitesi'nin başına getirildi. Milli Birlik Komitesi ilk iş olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni ve hükümeti fesh etti ve her türlü siyasi faaliyeti yasakladı. Emir komuta zinciri içinde yapılmayan müdahalede küçük rütbeli subaylar etkindi.

27 Mayıs 1960’tan, seçimlerin yapılarak normal yaşama geçildiği 15 Ekim 1961 yılına kadar geçen süre, askerin Milli Birlik Komitesi (MBK) eliyle iktidarda olduğu De Facto dönemdir. Bu dönemde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin anayasal bütün hak ve yetkileri artık, başlarda kimlerden kurulu olduğu gizli tutulan 38 subaydan kurulu MBK’nin eline geçmiştir. MBK ülkeyi ilk zamanlar yayımladıkları tebliğlerle idare etmişlerdi.

MBK’nın ilk bildirisi sokağa çıkma yasağı ilanı ve vatandaşları ona uymaya davettir. 3 numaralı Tebliğ ile her türlü siyasi parti neşriyat ve faaliyetleri, gösteri yürüyüşleri ve her türlü toplantı yasaklanmıştır. MBK faaliyetlerinin aksamaması için telsiz ve telefon görüşmelerini kısıtlayan 4 ve 5 numaralı Tebliğlerden sonra, ordunun görevini açıklayan 6 numaralı Tebliğ yayımlanmıştır. 6 numaralı Tebliğin ilk fıkrasında, “Türk Ordusu bir kere daha tarihi bir vazife karşısında bulunuyor. Bu vazife; dâhilde memleketi buhran ve felakete sürüklemek isteyen hırslı politikacıların elinden kurtarmaktır.” demektedir. Aynı şekilde 13 ve 32 numaralı Tebliğlerde bu darbenin yapılış gerekçeleri şöyle yer bulmuştur: “Biz vatandaşları birbirine düşürecek bir kardeş kavgasını önlemek için bu işe giriştik”. “Milli İnkılâp, hiçbir şahsın, hiçbir zümrenin lehine yapılmış bir hareket değildir. Muhterem halkımızın, köylü ve işçilerimizin demokrasiye kavuşması, hak ve hürriyetinin teminatı, iktisadi kalkınması, ana prensibimizdir. Vatandaşların hususi işlerinde ve her türlü çalışma yerlerinde, kardeşlik duyguları ve huzur içinde bulunmaları esastır.”

Ancak şunuda belirtmek gerekir ki son yapılan birkaç araştırmanın iddiasına göre, Menderes, iktidarının son günlerinde uyguladığı Amerikan politikalarının ülke sanayisini çökerttiğini görmüş ve bunu önlemek için Rusya'yla yakınlaşmıştı. Bu amaçla Rusya'ya üst düzey ziyeretler yapılıp, ülkedeki sanayinin gelişmesi için Rusya ile yatırım antlaşmaları imzalanma hazırlığı yapılmaktaydı.

27 Mayıs İhtilali sonrasında Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı bakanlar yakalanarak Yassıada'da yargı önüne çıkarıldılar. Sivil ve askerlerden oluşan bir mahkemede yargılanan siyasîler, vatana ihanet, kamu fonlarının kötüye kullanımı ve anayasaya karşı gelmek ile suçlanıyorlardı. Dava, Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın İmralı adasında 16 Eylül 1961 günü idam edilmesi ile sonuçlandı.

İhtilal Bildirisi

"Sevgili Vatandaşlar, Bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadiseler dolayısıyla kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini ele almıştır. Bu harekata Silahlı Kuvvetlerimizin, partileri içine düştükleri uzlaşmaz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafsız bir idarenin nezaret ve hakemliği altında en kısa zamanda adil ve serbest seçimler yaptırarak idareyi hangi tarafa mensup olursa olsun, seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girişmiş bulunmaktadır.

Girişilmiş olan bu teşebbüs, hiçbir şahsa veya zümreye karşı değildir. İdaremiz, hiç kimse hakkında şahsiyata müteallik tecavuzkar bir fiile müsaade etmeyeceği gibi edilmesine de asla müsamaha etmeyecektir. Kim olursa olsun ve hangi partiye mensup bulunursa bulunsun, her vatandaş; kanunlar ve hukuk prensipleri esaslarına göre muamele görecektir. Bütün vatandaşların, partilerin üstünde aynı milletin, aynı soydan gelmiş evlatları olduklarını hatırlayarak ve kin gütmeden birbirlerine karşı hürmetle ve anlayışla muamele etmeleri, ıstıraplarımızın dinmesi ve milli varlığımızın selameti için zaruri görülmektedir.

Kabineye mensup şahsiyetlerin, Türk Silahlı Kuvvetleri'ne sığınmalarını rica ederiz. Şahsi emniyetleri kanunun teminatı altındadır.

Müttefiklerimize, komşularımıza ve bütün dünyaya hitap ediyoruz. Gayemiz, Birleşmiş Milletler Anayasası'na ve insan hakları prensiplerine tamamen riayettir. Büyük Atatürk'ün 'Yurtta sulh, cihanda sulh' prensibi bayrağımızdır. Bütün ittifaklarımıza ve taahhütlerimize sadığız. NATO ve CENTO'ya inanıyoruz ve bağlıyız. Düşüncemiz 'Yurtta sulh, cihanda sulh'tur.

Millî Birlik Komitesi

 

Milli Birlik Komitesi, 27 Mayıs 1960 (Cuma) günü, Demokrat Parti 'yi devirerek siyasi iktidarı ele alan ve başlarında Orgeneral Cemal Gürsel, Korgeneral Cemal Madanoğlu Kurmay Albay Alparslan Türkeş'in bulunduğu Türk Silâhlı Kuvvetleri'ne mensup 38 kişilik bir subaylar grubunun kurduğu komitenin adıdır. Komitenin sayısı 12 Eylül 1960'ta üyelerden İrfan Baştuğ'un Ankara İstanbul karayolunda trafik kazasında ölmesi sonrasında 37 kişiye düşmüştür. Komite, 13 Kasım 1960 tarihinde kendini feshetmiş 14 üyesini görevden af ederek yeni bir komite halinde tekrar kurulmuştur. Görevden affedilen üyeler dünyanın değişik yerlerinde iki yıllık mecburi hizmetle görevlendirilmişlerdir. Bu görevlendirmeler kamuoyunda "sürgün" olarak da tanımlanmıştır.

Milli Birlik Komitesi çıkardığı ilk kanunla birlikte 1924 Anayasası'nın birçok hükmünü değiştiren geçici bir anayasal süreç başlatmıştır. Bu süreçle beraber yeni bir anayasa düzenlenmesine dair çalışmalar da başlamıştır. Hazırlanan yeni anayasanın 9 Temmuz 1961'de kabulü ile 15 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerden sonra seçilen miletvekilleri ile kurulan T.B.M.M. 12. Dönem‎, 25 Ekim 1961'de toplanarak askeri rejime ve dolayısıyla Milli Birlik Komitesi'ne son verdi.

Milli Birlik Komitesi Üyeleri []

#	İsim	Not
1	Cemal Gürsel	26 Ekim 1961 tarihinde Cumhurbaşkanı oldu
2	İrfan Baştuğ	12 Eylül 1960 tarihinde geçirdiği trafik kazasında vefat etti
3	Sıtkı Ulay	16 Şubat 1967 tarihinde tabi senatörlükten istifa etti
4	Cemal Madanoğlu	Tabi senatörlüğü kabul etmedi
5	Ekrem Acuner	Tabi Senatör
6	Refet Aksoylu	Tabi Senatör
7	Mucip Ataklı	Tabi Senatör
8	Emanullah Çelebi	Tabi Senatör
9	Vehbi Ersu	Tabi Senatör
10	Suphi Gülsoytrak	Tabi Senatör
11	Kadri Kaplan	Tabi Senatör
12	Suphi Karaman	Tabi Senatör
13	Kamil Karavelioğlu	Tabi Senatör
14	Osman Köksal	Tabi Senatör
15	Fikret Kuytak	Tabi Senatör
16	Sami Küçük	Tabi Senatör
17	Sezai Okan	Tabi Senatör
18	Fahrettin Özdilek	Tabi Senatör
19	Mehmet Özgüneş	Tabi Senatör
20	Selahattin Özgür	Tabi Senatör
21	Şükran Özkaya	Tabi Senatör
22	Haydar Tunçkanat	Tabi Senatör
23	Ahmet Yıldız	Tabi Senatör
24	Muzaffer Yurdakuler	Tabi Senatör
25	Alparslan Türkeş	13 Kasım 1960 tarihinde Yeni Delhi'ye sürgün edildi
26	Orhan Kabibay	13 Kasım 1960 tarihinde Brüksel'e sürgün edildi
27	Orhan Erkanlı	13 Kasım 1960 tarihinde Mexico City'ye sürgün edildi
28	Münir Köseoğlu	13 Kasım 1960 tarihinde Stokholm'a sürgün edildi
29	Mustafa Kaplan	13 Kasım 1960 tarihinde Lizbon'a sürgün edildi
30	Muzaffer Karan	13 Kasım 1960 tarihinde Oslo'ya sürgün edildi
31	Şefik Soyuyüce	13 Kasım 1960 tarihinde Kopenhag'a sürgün edildi
32	Fazıl Akkoyunlu	13 Kasım 1960 tarihinde Kabil'e sürgün edildi
33	Rıfat Baykal	13 Kasım 1960 tarihinde Tel-Aviv'e sürgün edildi
34	Dündar Taşer	13 Kasım 1960 tarihinde Rabat'a sürgün edildi
35	Numan Esin	13 Kasım 1960 tarihinde Madrid'e sürgün edildi
36	İrfan Solmazer	13 Kasım 1960 tarihinde Lahey'e sürgün edildi
37	Muzaffer Özdağ	13 Kasım 1960 tarihinde Tokyo'ya sürgün edildi
38	Ahmet Er	13 Kasım 1960 tarihinde Trablusgarp'a sürgün edildi

 

 

14'ler

27 Mayıs 1960'da Demokrat Parti iktidarını devi­rip, yönetime el koyan Milli Birlik Komitesi içinde sayıları yirmiyi bulan radikal kanadın 14 üyesi, 13 Kasım 1960'da CHP ile işbirliği içinde bulunan ılımlı komite üyeleri tarafından tasfiye edilip yurt dışına gönderilmiştir.

Milli Birlik Komitesi üyeleri arasında ayrılığa yol açan en öne­mi sebep radikal kanada mensup üyelerin ülke yönetiminde ve devlet mekanizmasında köklü değişiklikler gerektiğine olan inançları olmuştur. Ayrıca seçimlere hemen gidilmesinin CHP hariç hiç bir partinin teşkilatlanmasını tamamlayıp seçime katılamayacağı için demokrasi kültürünün zedeleneceği ve tek parti dönemine geri dönüş olacağını savunuyorlardı. Milli Birlik Komitesi'nin ılımlı kanadı ise, ihtilalin Demokrat Parti'yi yönetimden uzaklaştırmakla misyonunu tamamladığını ve yönetimin tekrar sivillere devredilmesi gerektiğini düşünüyordu. Tabii bu arada ılımlı Milli Birlik Komitesi üyeleri ile tek sivil siyasal organizasyon olan CHP arasında yoğun trafik söz konusudur.

İhtilalin 14'ler ismiyle anılan bu grubun genel fikri eğilimleri ise: mevcut siyasi organizasyonlara, kendi ifadeleri ile "statükocu-muhafazakâr" olmaları nedeniyle ülkenin büyük sorunlarına köklü çözümler getiremeyeceği yönündedir. 14'ler göre, Türkiye'nin zaman kaybetmeye tahammülü yoktu ve bundan dolayı tarafsız ve güçlü bir milli birlik komitesi iktidarı, sağlık hizmetlerinin sosyalizasyonundan başlayıp, toprak reformuna kadar uzanan bir dizi reform politikasını gerçekleştirmeye kadar yönetimde kalmalıydı. Bu reformu yürürlüğe geçirebilmek için ise "en az" dört yıllık iktidar dönemi öngörülüyordu.

14'ler, yurt dışında sürgünde bulundukları süre içerisinde mevcut fikirlerini geliştirmeye ve pratiğe geçirme yolları aramaya devam edecekti. Ancak bu arada ikiye ayrılacak ve Türkeş'in liderliğini kabul etmeyen Orhan Kabibay, Orhan Erkanlı, İrfan Solmazer üçlüsü Türkiye'ye döndükten sonra 1965'te CHP'den seçimlere katılacaktır. Muzaffer Karan her iki grubun da dışında kalarak TİP'ten meclise girecek ve Alparslan Türkeş, Rıfat Baykal, Numan Esin, Muzaffer Özdağ grubunun başını çektiği diğerleri ise CKMP'ye dâhil olacaktır.

Sürgün yıllarında ülke hakkındaki düşüncelerini pratiğe geçirmek için yeni bir ihtilal zemini arayan 14'ler, Türkiye'ye döndükten sonra güçlerini ölçmüş ve neticede bir ihtilal ile iktidarı ele geçirmenin müm­kün olmadığını anlayarak, siyasal partiler yoluyla ikti­dar mücadelesinin daha verimli olabileceği konusunda hem fikir kalmışlardır.

 

14'ler [

#	İsim	Sürgün edildiği şehir
1	Alparslan Türkeş	Yeni Delhi
2	Orhan Kabibay	Brüksel
3	Orhan Erkanlı	Mexico City
4	Münir Köseoğlu	Stokholm
5	Mustafa Kaplan	Lizbon
6	Muzaffer Karan	Oslo
7	Şefik Soyuyüce	Kopenhag
8	Fazıl Akkoyunlu	Kabil
9	Rıfat Baykal	Tel-Aviv
10	Dündar Taşer	Rabat
11	Numan Esin	Madrid
12	İrfan Solmazer	Lahey
13	Muzaffer Özdağ	Tokyo
14	Ahmet Er	Trablusgarp