YAZI, DİL VE EDEBİYAT
· Yazı ve Alfabe: Orta Asya Türklerine ait bilinen ilk alfabe 38 harften oluşan “Göktürk Alfabesi”dir. Bunun dışında Türkler tarafından günümüze kadar bir çok farklı alfabe kullanılmıştır. Bunlar;
§ Göktürk Alfabesi: Orhun Kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır.
§ Uygur Alfabesi: Karabalgasun Yazıtları bu alfabe ile yazılmıştır.
§ Arap Alfabesi: ( İslamiyet’in kabulüyle birlikte ilk defa Karahanlılar ve Gazneliler tarafından kullanılmaya başlanmış. Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılarda bu alfabeyi kullanmışlardır.
§ Latin Alfabesi: Cumhuriyetin ilanı sonrasında kabul edilmiştir.
§ Kiril Alfabesi: SSCB hakimiyeti altında yaşayan Türk toplulukları tarafından kullanılmıştır.
Not: Uygur alfabesi 18 harften oluşmakta ve kullanılan hareketli harf sistemi günümüz matbaasının temelini teşkil etmektedir.
Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri “Orhun Kitabeleri”dir. II. Göktürk ( Kutluk ) Devleti döneminde yazılan bu eser ilk olması itibarı ile bir çok özellik içermektedir.
· İslamiyet öncesi Türk toplumlarında edebiyat sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bunlar:
Sözlü Edebiyat Ürünleri:
§ Sav: Türklerin yaşam felsefelerini anlatan ürünlerdir.(Atasözleri)
§ Sagu: Ölen büyüklere saygı ve sevgi göstergesi olarak söylenen ürünlerdir. (Ağıt)
§ Koşuk: Şölenlerde müzik eşliğinde söylenen ezgilerdir.
§ Destanlar: Destanlar İslamiyet öncesi Türk toplumlarının gelenek, inanç, töre ve sosyal yaşamlarını anlatan önemli kaynaklardır.
|
Oğuz Kağan Destanı |
B. Hun Devleti |
|
Alp-Er Tunga Destanı |
İskitler |
|
Şu Destanı |
İskitler |
|
Bozkurt Destanı |
Göktürk Devleti |
|
Ergenekon Destanı |
Göktürk Devleti |
|
Türeyiş Destanı ve Göç Destanı |
Uygur Devleti |
|
Manas Destanı* |
Kırgızlar |
*Manas Destanı, en uzun Türk destanıdır.
Not: Dede Korkut Hikayeleri Oğuz Destanlarının uzantısı olarak kabul edilmiştir.
Not: Uygurlara ait “Kutlu Dağ” ve Hunlara ait “Sihirli Geyik” destanları bulunmaktadır.
Yazılı Edebiyat Ürünleri: Türklere ait ilk yazılı eserler aşağıda verilmiştir.
|
Orhun Kitabeleri |
II. Göktürk (Kutluk) Devleti |
|
Karabalgasun Yazıtları |
Uygur Devleti |
|
Yenisey Yazıtları |
Kırgızlar |
Orhun Kitabelerinin özellikleri:
· II. Göktürk Devleti döneminde; Bilge Kağan, Kül-Tegin ve Vezir Tonyukuk adına
dikilmiştir.
· Türk adının geçtiği ilk yazılı belgedir.
· Türk tarihinin ilk yazılı belgesidir.
· Yöneticilerin millete hesap verdiği belge niteliğindedir.
· Halk ve devletin birbirlerine karşı görevleri belirtilmiştir. Ayrıca içeriği bakımından
Türklerde “demokrasi” ve “sosyal devlet” anlayışının var olduğunu göstermektedir.
· Yollug Tegin tarafından yazılmıştır. Bu nedenle, Yollug Tegin için ilk Türk edebiyatçısı diyebiliriz.
1. Aşağıdakilerden hangisi yazıyı ilk kullanan Türk devletidir? (99DMS)
A) Hazarlar
B) Uygurlar
C) Göktürkler
D) Akhunlar
E) Karluklar
2. I. Karabalgasun Yazıtları
II. Manas Destanı
III. Orhun Kitabeleri
Yukarıdakilerden hangisi Göktürklere aittir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
3. Aşağıdakilerden hangisi Göktürklerde devlet adamlarının millete hesap vermesi, devlet ve halkın karşılıklı olarak görevlerinin belirtilmesi konularını içermektedir? (99DMS)
A) Orhun yazıtları
B) Karabalgasun yazıtları
C) Oğuz Kağan Destanı
D) Şehname
E) Manas Destanı
4.Aşağıdakilerden hangisi Orhun Kitabelerinin tarihi açıdan önemini belirten özelliklerden birisi değildir? (2000DMS)
A) Türk adının geçtiği ilk yazılı belge olması
B) Hun tarihi ile ilgili bilgiler içermesi
C) Göktürk alfabesi ile yazılmış olması
D) Siyasi bir beyanname olması
E) VII. yüzyılda yazılmış olması
5. Aşağıda verilen devlet ve destan eşlemelerinden hangisi yanlıştır?
A) Uygur – Göç
B) Göktürk – Ergenekon
C) İskit – Şu
D) Uygur – Türeyiş
E) Göktürk – Oğuz Kağan
6. Orhun Kitabeleri için,
I. Türk edebiyatının ilk yazılı örneğidir.
II. Türklerin en eski yazılı hukuk kurallarıdır.
III. Türk tarihini aydınlatan ilk belgedir.
gibi ifadelerden hangileri doğrudur? (2003KPSS)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
YAZI, DİL VE EDEBİYAT:2
Türkler tarih boyunca Göktürk, Uygur, Soğd, Brahmi, Süryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır.
Göktürk (Orhun) Alfabesi: 38 harften meydana gelir. Göktürk yazısına ilk defa Orhun Nehri
kıyısındaki kitabelerde rastlandığı için ORHUN ALFABESİ de denir.
Uygur Alfabesi: 18 harften meydana gelir. Uygurlar bu alfabeyi Soğd alfabesinden yararlanarak
hazırlamışlardır.
Başlıca Türk Destanları:
Hunların(Oğuzların)--> Oğuz Kağan Destanı
İskitlerin (Saka)------> Alper Tunga Destanı
Göktürklerin----------> Ergenekon Destanı
Uygurların------------> Göç ve Türeyiş Destanları
Kırgızların-------------> Manas Destanı
Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri):
Türklerin en eski kitabeleri VI. yüzyıla ait YENİSEY kitabeleri ile, VIII. yüzyıla ait ORHUN
KİTABELERİ'dir. Yenisey kitabeleri Kırgızlar'ın mezar taşlarına yazdıkları yazılardı. Orhun
Kitabeleri II. Göktürk Devleti zamanında Bilge Kağan, Kültigin ve vezir Tonyukuk adlarına
dikilmişlerdir. YOLLUĞ TİGİN isimli bir Türk prensi tarafından yazılmışlardır. Bu yazılar 1893
yılında Danimarkalı Bilgin THOMSEN tarafından okunmuştur.
Orhun Yazıtlarının Önemi:
a)- Türk Tarihinin ve Türk Edebiyatının ilk yazılı belgeleri olmaları bakımından önemlidir.
b)- Bu kitabelerden Türklerin o günkü yaşayışlarını, inançlarını öğreniyoruz. Ayrıca kitabeler
gelecekteki Türk Milleti içinde çarpıcı öğütler vermesi bakımından önemlidirler.
